Từ Facebook đến Tik Tok: Các nền tảng truyền thông xã hội đang phát triển ra sao

Tuy nhiên, hãy bắt đầu bằng những khái niệm cơ bản nhất! Mạng xã hội là gì? “Là công nghệ trên máy tính tạo điều kiện thuận lợi để chia sẻ ý tưởng, suy nghĩ và thông tin thông thông qua xây dựng cộng đồng và mạng kết nối ảo” (Dollarhide, 2021). Mạng xã hội hiện nay đã trở thành một phần không thể thiếu với chúng ta. Nhờ có nó, chúng ta có thể truy cập thông tin nhanh chóng và đơn giản chỉ bằng chiếc điện thoại di động. Tính riêng trong năm 2021, trên thế giới có đến 78% người truy cập các nền tảng mạng xã hội từ điện thoại di động (Brian, 2021).

Kể từ khi kỉ nguyên kĩ thuật số bắt đầu, nhiều nền tảng mạng xã hội đã ra đời. MySpace là một trong những nền tảng đầu tiên, cho phép người dùng tạo hồ sơ, mời bạn bè là thành viên của Myspace và tạo ra mạng lưới của riêng mình, hay còn gọi là “Không gian bạn bè”. Người dùng gửi lời mời kết bạn đến người dùng khác, và khi được chấp nhận lời mời kết bạn, người dùng có thể gửi email, nhắn tin trực tiếp và chia sẻ các nội dung như âm nhạc, v.v. Đây là trang mạng dễ truy cập và dễ tùy chỉnh nhất! Nghe có vẻ hơi lạ, nhưng web này được ra mắt vào năm 2003!

“Thế hệ tiếp theo” của mạng xã hội là Facebook. Facebook được Mark Zuckerberg cho ra mắt vào năm 2006, và nhanh chóng trở nên nổi tiếng toàn cầu. Facebook cho phép người dùng giao tiếp và chia sẻ nhiều nội dung, cũng như những khoảnh khắc cuộc sống thông qua hồ sơ của mình. Đây từng được coi là nền tảng tương lai của các nền tảng mạng xã hội tiếp theo. Năm 2008, Facebook đã vượt qua MySpace, trở thành một “không gian an toàn” tập trung vào chất lượng sản phẩm và nhu cầu của người dùng (Gil Press, 2020).

Năm 2004, Facebook giới thiệu tính năng “tường nhà” cho phép chia sẻ hồ sơ của các thành viên, tạo cơ hội cho người dùng đăng thông tin lên Tường của bạn bè. Ngoài ra, ý tưởng "gắn thẻ" mọi người vào ảnh giúp tăng đáng kể số lượng người dùng mạng xã hội này, vì họ có thể tải lên lượng ảnh không giới hạn, đồng thời được nhận dạng chính mình trong ảnh của người khác (Encyclopedia Britannica, 2021).

Kể từ đó, nhiều mạng xã hội khác như Twitter, Pinterest, Snapchat đã phát triển tập trung vào giao tiếp trực quan, thu hút hàng triệu người dùng. Tuy nhiên, Facebook vẫn giữ vị trí là mạng xã hội hàng đầu, và tiếp tục phát triển các nền tảng khác là Instagram và WhatsApp. Các nền tảng này đều là những lựa chọn hàng đầu đối với người dùng mạng xã hội.

Tuy nhiên, sự kiện dữ liệu cá nhân của 87 triệu người dùng Facebook bị rò rỉ và có thể được truy cập công khai đã khiến danh tiếng của Facebook bị suy giảm nghiêm trọng (Yurieff, 2019). Vấn đề bảo mật thông tin người dùng cho đến bây giờ vẫn là một bài toán đối với các công ty truyền thông và đối với người dùng. Những lời chỉ trích nhằm vào các công ty này rất nặng nề vì truyền bá thông tin sai lệch, không bảo vệ quyền riêng tư của người dùng và còn liên quan đến việc gia tăng chứng nghiện sử dụng thiết bị công nghệ, và nạn bắt nạt trên mạng.

Theo đó, trong khi Twitter đang nỗ lực cải thiện trải nghiệm của người dùng, và Facebook-Instagram đang nghiên cứu tác động của lượt thích đối với sức khỏe tâm lý, thì một bước đột phá của mạng xã hội đã xuất hiện. Vào năm 2016, công ty công nghệ Trung Quốc 'ByteDance' đã cho ra mắt ứng dụng TikTok, cho phép người dùng quay các video ngắn (tối đa 15 giây), kết nối các clip tối đa một phút, theo dõi nội dung của người khác bằng cách 'thả tim' và bình luận trên video của họ. Theo Sensor Tower, với hơn ba tỷ lượt cài đặt trên toàn cầu, TikTok đã trở thành ứng dụng lớn đầu tiên không phải do Facebook ra mắt (Hutchinson, & Hutchinson, 2021).

Hơn nữa, TikTok kết hợp các tính năng được cập nhật mới nhất ở Instagram và Snapchat, đồng thời phản ánh nhu cầu ngày càng tăng của khán giả và thị trường kỹ thuật số. Cụ thể, với Instagram, phiên bản sau đó được phát triển vào năm 2011 giới thiệu khái niệm về 'stories' và 'filters', và đề xuất một hình thức tương tác khác, đặc biệt là đối với những người dùng trẻ tuổi, nhưng lại không mấy thành công đối với người lớn tuổi. Phiên bản đầu tiên của Instagram, được tạo lập vào năm 2010 và được Facebook mua lại vào năm 2012, đã giới thiệu khái niệm chia sẻ ảnh với nhiều nhóm người, mà không cần sự chấp thuận theo dõi của người đó.

Mặc dù có vẻ như TikTok đang cố gắng thu hút người dùng theo hình thức giải trí, Natalie Bazarova, phó giáo sư tại Đại học Cornell, cho biết TikTok “hoàn toàn khác với Facebook và Instagram. Ở Tiktok, chúng ta khó có thể tạo ra các kết nối xã hội. Tiktok sử dụng thuật toán để tìm nội dung thu hút sự chú ý của bạn. Đây là nền tảng dựa trên sự giải trí.” (Yurieff, 2019).

Thế giới ngày nay đang tràn ngập thông tin và nhiều nền tảng mạng xã hội ra đời. Vì vậy, để đảm bảo tính minh bạch, giải quyết các thông tin sai lệch trong quảng cáo, và đối phó với các tài khoản giả mạo, Uỷ ban Châu Âu đã giới thiệu Bộ quy tắc ứng xử vào năm 2018. Nhiều nền tảng như Facebook, Twitter, Google, v.v. đã tham gia ký kết Bộ quy tắc và gửi báo cáo tự đánh giá hằng năm đến Uỷ Ban Châu Âu. Vào năm 2019, kết quả cho thấy sự cải thiện đáng kể về tính minh bạch và sự cam kết của các nền tảng theo quy định của Bộ quy tắc. Tuy nhiên, việc đánh giá tính hiệu quả của Quy tắc thực hành vẫn đang được tiến hành và Ủy ban Châu Âu có thể đề xuất các biện pháp khác để điều chỉnh các nền tảng trực tuyến.

Ban đầu, mạng xã hội ra đời để hỗ trợ người dùng kết nối với nhau và tạo lập mạng lưới xã hội. Điện thoại di động hỗ trợ hiệu quả các kết nối này khi cho phép chúng ta chia sẻ ảnh, video và văn bản chỉ bằng một thiết bị. Các ứng dụng mạng xã hội đang phát triển mạnh trong kỉ nguyên kỹ thuật số và đồng thời phát triển mở rộng sang lĩnh vực kinh doanh trực tuyến. Tuy nhiên, các ứng dụng mạng xã hội vẫn cần đưa ra câu trả lời cho các vấn đề trong thời gian tới: Doanh nghiệp truyền thông xã hội sẽ phát triển như thế nào? Là người dùng, liệu chúng ta có thể sử dụng mạng xã hội một cách có ý thức không? Liệu thông tin cá nhân và quyền riêng tư của người dùng có được đảm bảo không? Tương lai của ‘Quy tắc ứng xử’ là gì?